یادگیری چنگ رومی یا ساز لیر

جهت فراگیری ساز چنگ یا ساز لیر ابتدا لازم است که اطلاعات کاملی نسبت به آن داشته باشید. ساز چنگ یا لیر  یا شلیاق ، سازی است با تار‌های عمودی که به بدنه‌ای به شکل مثلث متصل شده است. جالب است بدانید که این ساز در دوره‌ی ساسانیان و زمان پادشاهی خسرو پرویز استفاده می‌شده است. روی طاق بستان تصویر چند نوازنده ساز چنگ می‌بینید که برای خسرو پرویز در حال نواختن هستند. در حالی که خسرو‌پرویز برای شکار آماده است و چنگ نوازان روی قایقی در حال نواختن هستند. این ساز در اندازه‌های مختلفی وجود دارد که هر اندازه‌ای از آن دارای اسم خاصی است.

پیشینه چنگ رومی یا لیر در بین خدایان یونان باستان

در میان خدایان یونان باستان، هرمس، خدایی بود که وظیفه پیام رسانی میان انسان‌ها و خدایان به عهده او بود. او دختر زئوس، فرانروای المپ و مایا بود. اما نکته‌ای که درباره او در اساطیر یونانی آمده است این است که، پس از چند ساعت از تولدش، به دور از چشم بقیه شروع به حرکت کرد و به سمت چراگاه‌های آپولو (برادرش) رفت. در میان راه لاک پشتی را کشت و با هفت تار توانست ساز شلیاق را پدید آورد. این ساز اولین چنگ رومی بود که هرمس توانست در نواختن آن به سطح بالایی برسد. بخاطر کار‌های هرمس، گاوهای آپولو پراکنده شدند. اپولو به نزد زئوس رفت و از هرمس شکایت کرد. در همین هنگام که زئوس و آپولو بگومگو می کردند، هرمس شروع به چنگ نوازی کرد. صدای چنگ به قدری دلنشین بود که زئوس و اپولو فقط به نوای آن گوش فرا دادند. بعد از تمام شدن موسیقی هرمس، آپولو از زئوس درخواست کرد که به ازای خسارتش، چنگ رومی را از آن خود کند. به علاوه این که فرمانروایی چراگاه ها را نیز به هرمس می‌سپارد. پس هرمس قبول کرد و چنگ رومی دیگری برای برادرش آپولو ساخت و آپولو با نواختن لیر در المپ، تمامی خدایان را از خود بی خود کرد.

اورفئوس از نوادگان زئوس بود که توانست در نواختن چنگ رومی با خدایان رقابت کند. صدای دلنشینی که از چنگ ایجاد می‌کرد به قدری دلنواز بود که تمام عالمیان بدون اختیار، به دنبال او راه می‌افتادند. در زمان کشتیرانی نیز از صدای چنگ اورفئوس استفاده می‌شد. هر وقت که دریانوردان خسته می‌شدند از اورفئوس درخواست می‌کردند که برایشان بنوازد. با نواخته شدن ساز، تمام دریانوردان نیرویی دوباره می‌گرفتند و به مسیر ادامه می‌دادند.

یکی دیگر از توانایی اورفئوس، نجات دادن دریانوردان از دست سیرن‌ها بود. سیرن‌ها موجوداتی بودند که دریانوردان را به تباهی می‌کشاندند. آن‌ها بسیار زیبا بودند و با صدای دلنشین خود، کنترل دریانوردان را به دست میآوردند و در نتیجه کشتی آنها را به سمت صخره‌ها می‌کشاندند و باعث غرق شدن کارکنان کشتی می‌شدند. در افسانه‌ها آمده‌اند که کشتی‌های کمی توانستند از قدرت سیرن‌ها جان سالم به در ببرند و دلیل همه آنها اورفئوس بود. درست زمانی که سیرن‌ها شروع به ایجاد صدای دلنشین کردند، اورفئوس نیز شروع به نواختن کرد. صدای چنگ رومی اورفئوس به قدری زیبا بود که کارکنان کشتی توانستند خود را از سحر و جادو سیرن‌ها نجات دهند. سیرن‌ها از شدت عصبانیت که نتوانستند بر صدای چنگ رومی اورفئوس غلبه کنند، شروع به خودکشی کردند و خود را به دریا افکندند.

دختران زیادی بودند که عاشق اورفئوس شده بودند ولی از بین تمام دختران، اورفئوس دختری به نام اوریدیس را برای خود انتخاب کرده بود اما سرنوشت خوبی برای وصال آنها رقم نخورده بود. دقیقا در زمان عروسی، ماری زهرآلود اوریدیس را گزید و همین باعث مرگ اوریدیس شد. اورفئوس بسیار ناراحت شد اما دست از تلاش برنداشت. او تصمیم گرفت به دنیای زیرین برود. با ساز خود توانست ملکه دنیا زیرین را مجذوب خود کند و اجازه خروج اوریدیس را از دنیای زیرین بگیرد اما هیدس، پادشاه دنیای زیرین برای او شرطی گذاشت: " تا موقعی که از دنیای زیرین خارج نشده‌ای، حق نداری به اوریدیس نگاه کنی" اورفئوس به اوریدیس گفت که پشت سر او حرکت کند که نگاهش به او نیفتد. فقط یک قدم مانده بود که اوریدیس از دنیای زیرین خارج شود که اورفئوس بازگشت تا از حضور اوریدیس مطمئن شود و همین بی‌احتیاطی باعث بازگشت اوریدیس به دنیای زیرین شد.

موسیقی‌دان‌ها اجزای ساز چنگ رومی را به صورت زیر بیان می‌کنند:

1- بدنه مثلثی شکل

2- ضلع عقبی که وظیفه تقویت صدای ساز را دارد.

3- ضلع جلویی یا ستون عمودی وظیفه دارد که دو قسمت دیگر را در کنار هم محکم کند.

4- سیم چنگ وظیفه دارد که صداهای دلنشین را تولید کند.

ساز چنگ رومی را از نظر کاربرد می توان به شکل‌های زیر تقسیم‌بندی کرد : 

1- چنگ باستانی: قدیمی‌ترین نوع چنگ است. تاریخ آن به 2500 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. این مدل ساز دارای سیم‌های کمتری نسبت به ساز چنگ امروزی بود.

2- چنگ سنتی: این چنگ متعلق به عصر معاصر است و شباهت زیادی به چنگ‌های باستانی دارد. دارای میله عمودی است و شکل آن با نمونه باستانی فرق دارد. تعداد سیم‌ها در این نمونه چند برابر نمونه باستانی است.

3- چنگ ارکستری: این چنگ‌ها متعلق به ارکستر‌ها هستند و بزرگ می‌باشند. این چنگ دارای پدالی می‌باشد که با فشردن آن می‌توان نوع کلید در ساز را تغییر داد. این چنگ به چنگ پدالی نیز معروف و مشهور است.

4- چنگ تزئینی: این چنگ فاقد صدای اصیل و دلنشین می‌باشد. استفاده از آن صرفا جهت تزئین خانه و دکوراسیون صورت می‌گیرد. در واقع این چنگ نسبت به نمونه‌های اصلی خود بسیار ارزان‌تر است.

مزایا و معایب چنگ پدالی یا ارکستری

مزایا:

1- توانایی تغییر کلید در ساز را دارند.

2- مختص برای موسیقی جاز است.

3- قطعات کروماتیک را می‌توان به خوبی با این ساز نواخت.

4- صدای بسیار قوی‌تری نسبت به انواع دیگر دارند.

معایب:

1- قیمت بسیار بالایی دارند زیرا که ساخت انها دشوار است و اندازه بزرگی دارند.

2- وزن ساز چنگ پدالی یا ارکستری برابر با 35 کیلوگرم است یا حتی بیشتر است. به همین دلیل هم برای حمل و نقل آن بسیار با مشکل برخورد می‌کنید.

3- این ساز نیاز به کوک کردن همیشگی و با فاصله زمانی کم دارد. حتی بعضی‌ها هر وقت که می‌خواهند شروع به نواختن کنند، ابتدا ساز را کوک می‌کنند. 

4- لازم است که هر سال یک یا دو بار سیم هایش را عوض کنید. 

ساز چنگ را می‌توان از نظر ظاهر به اشکال زیر تقسیم‌بندی کرد :

1- چنگ ون

2- چنگ منحنی

3- چنگ کندوک

4- چنگ زاویه دار

5- چنگ لیر

6- چنگ ون کنار ساسانی

چنگ رومی یا لیر یک ساز تشکیل شده از چند زه است که در یونان باستان (سومر در عراق کنونی) به کار برده می‌شده است. مردم یونانیان باستان آن را لیرا می‌نامیدند. در افسانه‌های یونان باستان آورده‌اند که هرمس، خدای یونانی، خالق و نوازنده‌ی آن بوده است. نام دیگر چنگ رومی، شلیاق است که صورت فلکی به شکل آن می‌توانید در صور فلکی پیدا کنید.

تفاوت ساز لیر با ساز چنگ

در ساز چنگ سیم‌ها به صورت مستقیم به بدنه چنگ متصل می‌شود اما در ساز لیر، سیم‌ها از یک پل عبور می‌کند که لرزش و ارتعاشات را به بدنه سیم منتقل می‌کند.

تعداد سیم‌هایی که در ساخت لیر استفاده می‌شود بسیار کمتر از سیم‌های استفاده شده در ساخت چنگ است.

درواقع ساز لیر ارتقا یافته ساز چنگ است.

هنگام خرید ساز چنگ به چه نکاتی توجه کنیم :

قیمت

  نوع ساز

جنس بدنه : چوب درخت افرا و گردو بهترین نوع جنس بدنه است.

اندازه ساز

جنس سیم : بهترین نوع جنس سیم از روده حیوانات ساخته شده است.

چگونه از ساز چنگ رومی یا ساز لیر محافظت کنیم؟

خریدن کیف مخصوص آن بسیار در محافظت و نگه داری آن تاثیر دارد.

تحت هیچ شرایطی ساز را در محیط‌های مرطوب قرار ندهید چرا که جنس بدنه آن از چوب می‌باشد و در شرایط مرطوب دچار پوسیدگی و بادکردگی می‌شود.

در زمانی که استفاده‌ای از ساز ندارید، سیم‌ها را شل کنید تا به ساز فشار کمتری وارد شود.

یادگیری ساز چنگ رومی یا ساز لیر سخت است ؟

قبل از یادگیری هر سازی لازم است الفبای موسیقی را بیاموزید. اصول نت‌ها در هر سازی متفاوت است و خواندن نت‌ها جزو اولین مباحثی است که در یادگیری آن ساز مهم است. برای یادگیری هر ساز بهتر است که آن را به طور اصولی یاد بگیرید. تاثیر استاد را تحت هیچ شرایطی فراموش نکنید. حضور کسی که به شما یاد دهد و اشتباهات شما را اصلاح کند بسیار مهم است. سعی کنید نزد بهترین اساتید برای آموزش این ساز بروید. این ساز پیچیدگی خاصی نداره و به راحتی می توانید آن را بیاموزید.

یادگیری ساز لیر و یا چنگ رومی، منتشر شده توسط باروک آکادمیا